Khoa Sư phạm

1. Xứ Nghệ (Nghệ An - Hà Tĩnh), một vùng đất đặc biệt. Cái đặc biệt đầu tiên đến từ giọng nói được đánh giá là chẳng giống ai - giọng Nghệ. Thứ đến, cái đặc biệt về tính cách, được xem là “gàn”. Nét đặc biệt kế tiếp là sự tằn tiện, với định danh Cá Gỗ. Còn nhiều thứ đặc biệt khác như gan dạ, anh hùng, chịu thương chịu khó…Nhưng nếu để hình dung một cách tổng quan nhất về con người và vùng đất này thì có thể nói bão lũ, nghèo đói và hiếu học là những từ khóa đặc biệt nhất.

2. Bão lũ đến lượt lại xuất hiện dù không có hẹn. Mỗi năm, cứ khoảng tháng 7 đến tháng 11 Tây lịch, vùng đất này lại phải đối diện với một hiện tượng thiên nhiên khắc nghiệt - bão lũ. Bão lũ thực sự là nổi ám ảnh với nhiều thế hệ người xứ Nghệ. Nỗi khiếp sợ bão lũ nhất là bão đã in hằn dấu vết vào trong đời sống của con người xứ Nghệ. Vết hằn nhức nhối nhất là đã từng có nhiều vùng đất trở thành hoang hóa vì con người phải di cư, phải ly hương. Vào những thập niên 80, 90 của thế kỷ trước, nhiều làng quê ở Nghệ Tĩnh đã trở thành vùng đất không có người sống vì cả làng đã di cư vào Nam. Những làng mới hình thành, mang tên quê hương bản quán nơi xứ người không hiếm. Nguyên nhân chính dẫn đến những cuộc ly hương đó là bão lũ. Những ngày tháng 9 vừa qua, dù đang sống trong thời đại 4.0 với nhà cửa kiên cố, phương tiện công nghệ, sản phẩm tiêu dùng tiện ích phong phú…nhưng trải qua 2 trận bão mạnh liên tiếp, có lẽ ít nhiều trong chúng ta đã tự thở dài mệt mỏi về sự khắc nghiệt của thiên nhiên mà chúng ta phải đối diện. Hãy trở lại với những năm của thế kỷ trước, khi nhà cửa phần lớn tạm bợ, phương tiện hỗ trợ nghe nhìn hầu như không có, các tiện ích nhất là thực phẩm khan hiếm. Những cơn bão lặng lẽ ập đến tạo nên sự khiếp sợ với con người nơi đây. Không chỉ một lần mà nhiều lần trong một năm, và hàng năm lặp lại. Nổi ám ảnh đó đã vắt kiệt sức chịu đựng và ý chí của con người dù họ đã rất kiên cường. Những ngôi làng từng hoang phế không bóng người là những vết trầm buồn, phản ánh mức độ nghiêm trọng của bão lũ. Ngày nay, khi cuộc sống được cải thiện, nhất là sự phát triển của công nghệ dự báo thời tiết đã giúp chúng ta chủ động hơn để đối phó với bão lũ. Dù vậy, nỗi sợ về hiện tượng thiên nhiên này vẫn còn, vì trong những tình huống cụ thể, sức vóc của con người trở nên quá yếu ớt và bé nhỏ so với sức mạnh tàn phá của thiên tai.

3. Nghèo đói như một hệ lụy tất yếu, sau những thiệt hại do bão lũ. Hết lần này đến lần khác, năm này qua năm khác, bao nhiêu công sức gây dựng của con người, nhà cửa, ruộng nương, vườn tược..bị tàn phá chỉ trong một đêm. Cứ mỗi lần như vậy, họ lại dìu nhau đứng dậy, động viên nhau nai lưng gây dựng lại mọi thứ. Nhưng sức người có hạn, kết quả là nghèo đói đến như một sự tất yếu. So với các vùng đất khác trong cả nước, có lẽ xứ Nghệ trở thành một địa chỉ gắn với ám ảnh đói nghèo vào loại bậc nhất. Không phải ngẫu nhiên con người nơi đây được “định danh” được “dán nhãn” là dân Cá Gỗ. Đói nghèo đã đe dọa đến tính mạng của nhiều người, nhiều gia đình trong nhiều thế hệ. Do đó, ngoài nổ lực tạo ra những thứ cần thiết, cần kiệm đến mức tằn tiện là một cách thức để con người nơi đây có thể đảm bảo sự tồn vong. Nhìn nhận trên phương diện này, chúng ta sẽ thấy không phải xấu hổ về đặc sản "Cá Gỗ”, vì đó là cách thức để có thể sống trong một vùng đất đầy bất trắc vì thiên nhiên khắc nghiệt. Ngày nay, đời sống vật chất được nâng cao. Chúng ta không còn phải đối diện với tình cảnh miếng cơm manh áo là sự tồn vong. Nhưng những vết hằn vất vả của các doanh nghiệp, các hộ gia đình, khi bỗng chốc trở thành tay trắng vì bão lũ vẫn còn mang tính thời sự. Để xứ Nghệ có thể phát triển, cần thêm nhiều sự can đảm, dấn thân, chung tay, nhất là cần sự ứng dụng Khoa học Công nghệ một cách có chiều sâu để có thể ứng phó với thử thách bão lũ hàng năm.

4. Hiếu học - một logic tích cực, thiên nhiên khắc nghiệt- nghèo đói không làm con người nơi đây gục ngã, bỏ cuộc, mà may mắn thay họ đã phản ứng tích cực - học. Hết thế hệ này đến thế hệ khác, dòng họ này qua dòng họ khác, gia đình này đến gia đình khác, con người nơi đây truyền nhau một “bí kíp” là học. Hơn ai hết, người xứ Nghệ hiểu và tin rằng chỉ có học hành đỗ đạt mới có hi vọng thoát khỏi cuộc sống đói nghèo. Mục đích của việc học để thoát nghèo khổ thoạt nghĩ có vẻ kém sang, nhưng bình tâm suy xét thì đó lại là mục đích cao nhất của việc học. Học để thoát nghèo khổ là chỉ dấu trung tâm trước khi nghĩ đến những mục tiêu cao cả hơn. Trở lại vấn đề hiếu học của người xứ Nghệ, dù rằng không chỉ có người xứ Nghệ ham học, nhưng; “học như trở thành một thứ đạo thì chỉ có nơi đây” (dẫn theo Le Brenton trong sách An Tĩnh cổ lục). Không nhiều nơi mà trong một làng nhiều dòng họ học hành đỗ đạt, hiếm có nơi mà cả cháu, cha, ông cùng đỗ đầu (xin xem thêm Làng cổ Hà Tĩnh- Thái Kim Đỉnh). Bước vào cuộc sống hiện đại nhiều người, nhiều gia đình, nhiều dòng họ vẫn hướng đến việc học như một thứ “đạo”. Thời nay, bên cạnh mục đích của việc học là thoát nghèo khổ, các thế hệ con em người Nghệ Tĩnh đã từng bước qui chiếu việc học cho những lí tưởng khác đáng trân quý.

5. Bão lũ - Nghèo đói - Hiếu học, những vấn đề tưởng chừng không liên quan, nhưng đã thành một hệ qui chiếu, phản ánh thiên nhiên, con người và Văn hóa xứ Nghệ. Bão lũ vẫn còn và sẽ còn, nghèo đói từng bước bị đẩy lùi, nhưng để thịnh vượng thì cần thêm một chặng đường mới, nổ lực mới, con người mới. Trong hành trình đó, học tập vẫn luôn đóng vai trò quyết định. Mong rằng giới trẻ xứ Nghệ từng bước xác lập tinh thần học tập không chỉ vì lợi ích bản thân, mà hãy nuôi dưỡng trong mình mục đích vì cộng đồng. Khát khao phục vụ cộng đồng sẽ thúc đẩy bạn trẻ vươn xa hơn trong cái nôi trí tuệ. Những định hướng về ứng dụng Khoa học, công nghệ để ứng phó thiên tai, những mô hình phát triển kinh tế bền vững, những vật liệu xây dựng mới…sẽ là những gợi mở cho các bạn trẻ học tập và khởi nghiệp. Như F. Kalin nói; “Chúng ta không thể thay đổi hướng gió nhưng có thể điều chỉnh cánh buồm”. Chúng ta sẽ không còn sợ hãi, chạy trốn khỏi quê hương. Ngược lại, mỗi bạn trẻ hãy nuôi dưỡng trong mình ý chí sống và tạo nên sự thịnh vượng trên chính quê hương mình. Thế giới đã có những vùng đất, những dân tộc, những quốc gia khởi nghiệp hết sức thành công từ sự thử thách đáng để chúng ta tham khảo như dân tộc Do Thái và quốc gia Israel. Mong rằng, trong một tương lai không xa, đất và người xứ Nghệ thực sự thịnh vượng, làm chủ các công nghệ hiện đại để giảm thiểu tối đa thiệt hại của bão lũ, một hiện tượng thiên nhiên khắc nghiệt mà chúng ta không thể lẫn tránh.