Khoa Sư phạm

Bồi dưỡng tâm hồn và cảm xúc thẩm mỹ cho học sinh Tiểu học qua môn mĩ thuật

Tóm tắt: Bài viết khẳng định vai trò đặc biệt của môn Mĩ thuật trong việc nuôi dưỡng tâm hồn, hình thành cảm xúc thẩm mỹ và năng lực cảm thụ cái đẹp cho học sinh tiểu học. Từ cơ sở lí luận của mô hình Mĩ thuật Đan Mạch, quan điểm giáo dục thẩm mỹ của Đinh Gia Lê và định hướng của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, bài viết phân tích đặc điểm thẩm mỹ của học sinh tiểu học, đồng thời đề xuất các giải pháp tổ chức hoạt động dạy học Mĩ thuật theo hướng trải nghiệm, cảm xúc và sáng tạo, góp phần hình thành nhân cách thẩm mỹ và tình yêu cái đẹp cho thế hệ học sinh mới.

Từ khóa: giáo dục thẩm mỹ, cảm xúc thẩm mỹ, mĩ thuật tiểu học, năng lực sáng tạo, thưởng thức nghệ thuật.

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong chương trình giáo dục tiểu học, Mĩ thuật giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển năng lực thẩm mỹ, khả năng quan sát, trí tưởng tượng, óc sáng tạo và cảm xúc nghệ thuật cho học sinh. Nếu các môn học khác chủ yếu tác động đến nhận thức và tư duy logic, thì Mĩ thuật lại hướng đến nuôi dưỡng tâm hồn và cảm xúc, giúp trẻ biết rung động, biết yêu, biết cảm nhận và thể hiện cái đẹp bằng ngôn ngữ nghệ thuật.

Hình 1. Học sinh tiểu học ở Đan Mạch trong giờ học mỹ thuật – minh họa mô hình giáo dục nghệ thuật dựa trên cảm xúc và trải nghiệm

Theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, môn Mĩ thuật được xây dựng trên ba mạch nội dung gắn kết: quan sát – sáng tạo – trao đổi/thưởng thức. Trong đó, mạch “thưởng thức” không chỉ dừng lại ở việc nhận biết và phân tích tác phẩm, mà còn là quá trình trẻ đối thoại với cái đẹp, bộc lộ cảm xúc, phát triển khả năng cảm thụ và năng lực thể hiện.

Tuy nhiên, thực tiễn dạy học Mĩ thuật ở tiểu học hiện nay cho thấy phân môn thưởng thức và cảm thụ nghệ thuật chưa thực sự được coi trọng. Không ít tiết học còn thiên về mô tả, thuyết trình khô cứng hoặc cung cấp kiến thức về họa sĩ, dòng tranh, khiến học sinh tiếp nhận thụ động. Các em chưa được sống trong thế giới nghệ thuật bằng cảm xúc, chưa được trải nghiệm cái đẹp bằng giác quan.

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi trẻ em tiếp xúc với vô vàn hình ảnh, âm thanh và màu sắc từ công nghệ, việc bồi dưỡng khả năng cảm nhận và phân biệt cái đẹp trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Giáo dục thẩm mỹ không chỉ là dạy cho trẻ vẽ đẹp, mà quan trọng hơn là giúp trẻ sống đẹp, biết yêu thương, biết cảm thông và biết trân trọng cái đẹp trong đời sống thường nhật.

2. NỘI DUNG

2.1. Đặc điểm thẩm mỹ của học sinh tiểu học

Hình 2. Học sinh tiểu học Việt Nam tham gia hoạt động vẽ tranh – biểu hiện cảm xúc qua màu sắc và hình khối

Học sinh tiểu học là lứa tuổi có tâm hồn trong sáng, trí tưởng tượng phong phú và cảm xúc chân thật. Các em thường dễ rung động trước những hình ảnh gần gũi, màu sắc tươi sáng, những câu chuyện giản dị mà chứa chan cảm xúc. Cái đẹp đối với trẻ em thường gắn liền với cái thiện – những điều đáng yêu, đáng quý, những hành động tốt đẹp trong cuộc sống.

Ở giai đoạn này, năng lực thẩm mỹ của học sinh mới chỉ ở mức sơ khởi, biểu hiện qua việc yêu thích màu sắc, hình khối và những hình ảnh dễ hiểu. Các em chưa có khả năng phân tích sâu về nghệ thuật nhưng lại có trực giác thẩm mỹ rất mạnh, dễ cảm nhận và ghi nhớ những hình tượng nghệ thuật tác động trực tiếp đến xúc cảm.

Chính vì vậy, hoạt động Mĩ thuật nói chung và thưởng thức nghệ thuật nói riêng cần được tổ chức sao cho phù hợp với đặc điểm tâm lý và ngôn ngữ của trẻ. Thông qua việc quan sát, trò chuyện, đóng vai, nghe nhạc hoặc kể chuyện kết hợp với tranh, học sinh dần học cách thể hiện cảm xúc, phát triển khả năng ngôn ngữ và năng lực biểu đạt cá nhân.

2.2. Cơ sở lí luận của việc bồi dưỡng cảm xúc thẩm mỹ qua môn Mĩ thuật

Theo mô hình Mĩ thuật Đan Mạch, giáo dục nghệ thuật hướng đến ba trụ cột: cảm thụ – sáng tạo – chia sẻ nhấn mạnh việc trao quyền cho học sinh được nói lên quan điểm cá nhân.

Hình 3. Minh họa ba trụ cột của mô hình Mĩ thuật Đan Mạch: cảm thụ – sáng tạo – chia sẻ

Trong đó, hoạt động cảm thụ nghệ thuật được xem như điểm khởi đầu của quá trình sáng tạo. Khi học sinh được trải nghiệm và đối thoại với tác phẩm bằng cảm xúc, suy nghĩ và tưởng tượng của chính mình, các em sẽ tự hình thành mối liên hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống.

Tư tưởng này cũng tương đồng với quan điểm của Đinh Gia Lê, người cho rằng giáo dục thẩm mỹ phải bắt đầu từ cảm xúc chân thật. Mĩ thuật là con đường đi vào tâm hồn trẻ em – nơi cảm xúc được hình thành, nuôi dưỡng và phát triển thành nhân cách.

Bên cạnh đó, Chương trình GDPT 2018 xác định rõ: “Giáo dục mĩ thuật nhằm hình thành và phát triển năng lực thẩm mỹ, giúp học sinh nhận biết, cảm thụ và thể hiện cái đẹp trong nghệ thuật và trong cuộc sống.” Mục tiêu này đặt cảm xúc và trải nghiệm thẩm mỹ ở vị trí trung tâm của quá trình học tập.

Như vậy, hoạt động Mĩ thuật không chỉ rèn kỹ năng vẽ, tô màu hay tạo hình, mà còn là môi trường để học sinh rèn luyện xúc cảm thẩm mỹ, bồi dưỡng tâm hồn nhân ái và óc sáng tạo – những phẩm chất cốt lõi của con người hiện đại.

2.3. Giải pháp bồi dưỡng tâm hồn và cảm xúc thẩm mỹ cho học sinh tiểu học qua môn Mĩ thuật

2.3.1. Tạo không gian nghệ thuật giàu cảm xúc trong lớp học

Giờ học Mĩ thuật nên được tổ chức như một “không gian nghệ thuật thu nhỏ”, nơi học sinh có thể tự do cảm nhận, chia sẻ và sáng tạo. Giáo viên có thể sử dụng âm nhạc nhẹ nhàng, ánh sáng phù hợp, tranh ảnh phong phú để khơi dậy cảm xúc ban đầu.

Ví dụ: Khi giới thiệu tranh “Thiếu nữ bên hoa huệ” của Tô Ngọc Vân, giáo viên có thể mở một bản nhạc du dương, hỏi học sinh: “Các con có thấy ánh sáng trong bức tranh giống ánh sáng buổi sáng ở nhà mình không?” – những câu hỏi gợi cảm xúc sẽ giúp các em dễ hòa mình vào tác phẩm.

2.3.2. Khuyến khích học sinh bộc lộ cảm xúc cá nhân

Giáo viên nên đặt các câu hỏi mở để học sinh chia sẻ cảm nhận thật: “Con thấy gì trong bức tranh?”, “Chi tiết nào khiến con thích nhất?”, “Nếu con được vẽ lại, con sẽ thay đổi gì?

Qua quá trình nói – nghe – phản hồi, học sinh không chỉ phát triển khả năng biểu đạt mà còn học cách tôn trọng cảm xúc của người khác, hiểu rằng cái đẹp có thể được cảm nhận từ nhiều góc nhìn khác nhau.

2.3.3. Tổ chức hoạt động trải nghiệm, trao đổi và chia sẻ

Các hình thức như “phòng tranh mini”, “người thuyết minh tranh”, “ngày hội Mĩ thuật” hay “góc nghệ thuật trong lớp” giúp học sinh thể hiện bản thân và cảm nhận cái đẹp thông qua sự tương tác.

Hình 4. Hoạt động “phòng tranh mini” trong lớp học – giúp học sinh chia sẻ cảm nhận và phát triển năng lực thẩm mỹ

Bên cạnh đó, việc tham quan bảo tàng, triển lãm hoặc bảo tàng ảo sẽ mở rộng không gian thưởng thức, kết nối nghệ thuật học đường với đời sống thực tế.

2.3.4. Phát huy vai trò của giáo viên như người dẫn dắt cảm xúc

Giáo viên Mĩ thuật không chỉ là người dạy kỹ năng mà còn là “người gieo hạt cảm xúc”. Thái độ yêu nghề, giọng nói, cách dẫn chuyện và sự đồng cảm của giáo viên có ảnh hưởng lớn đến tâm thế của học sinh. Khi giáo viên thực sự rung cảm trước cái đẹp, học sinh cũng sẽ được truyền cảm hứng để yêu nghệ thuật và cuộc sống.

2.3.5. Ứng dụng công nghệ và phương tiện hiện đại

Công nghệ số mở ra cơ hội mới trong việc thưởng thức nghệ thuật. Học sinh có thể khám phá bảo tàng ảo, xem video nghệ thuật 3D, hoặc sử dụng ứng dụng tạo tranh AI để trải nghiệm cảm giác “người sáng tạo”. Khi kết hợp giữa công nghệ và cảm xúc, việc dạy học Mĩ thuật trở nên hấp dẫn, gần gũi và phù hợp với trẻ em thời đại số.

3. KẾT LUẬN

Môn Mĩ thuật ở tiểu học không chỉ dạy trẻ vẽ hay tô màu, mà còn mở ra cánh cửa đi vào thế giới tâm hồn. Qua mỗi giờ học, các em được sống trong không gian của cái đẹp, học cách rung động, biết yêu thương và biết cảm thông. Khi được tổ chức đúng tinh thần trải nghiệm – cảm xúc – chia sẻ, Mĩ thuật trở thành phương tiện giáo dục nhân cách bền vững.

Giáo dục thẩm mỹ qua Mĩ thuật chính là con đường giúp học sinh hình thành nhân cách văn hóa, biết cảm thụ, sáng tạo và sống đẹp. Đó cũng là mục tiêu nhân văn sâu sắc mà Chương trình GDPT 2018 hướng tới – xây dựng thế hệ công dân không chỉ giỏi tri thức mà còn giàu tâm hồn, biết trân trọng và kiến tạo cái đẹp cho cuộc sống.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] Bộ Giáo dục và Đào tạo. (2018). Chương trình Giáo dục phổ thông – Mĩ thuật. NXB Giáo dục Việt Nam.

[2] Bộ Giáo dục và Đào tạo. (2020). Tập huấn dạy học Mĩ thuật theo Chương trình GDPT 2018. NXB Giáo dục Việt Nam.

[3] Đinh Gia Lê. (2015). Giáo dục Thẩm mỹ và Nghệ thuật trong nhà trường. Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.

[4] Lê Thị Hải Yến (2021). Mô hình Mĩ thuật Đan Mạch: Những ứng dụng vào giáo dục Mĩ thuật Việt Nam. Tạp chí Khoa học Giáo dục.

[5] Phạm Thị Lan. (2020). Tổ chức hoạt động thưởng thức mĩ thuật cho học sinh tiểu học. Tạp chí Giáo dục.

[6] Nguyễn Thị Nhung. (2021). Vận dụng mô hình Mỹ thuật Đan Mạch trong dạy học ở tiểu học. Tạp chí Khoa học Giáo dục.