Khoa Sư phạm

Phát triển năng lực cho học sinh qua hoạt động điều chế chất chỉ thị acid-base từ nguyên liệu tự nhiên

 Đậu Thị Kim Quyên

 Nguyễn Thị Cẩm Vân

 Trường Đại học Hà Tĩnh

ABSTRACT

In the context of reforming general education in the direction of developing students' qualities and abilities, designing teaching and learning activities linked to practice is very important. Preparing acid-base indicators from natural materials is an effective solution to develop specific competencies in Chemistry and general competencies for grade 11 high school students. This activity helps students have the opportunity to develop scientific thinking, practical skills, scientific exploration skills and scientific problem solving capacity.

Key words: Capacity development, indicators, natural materials

Tóm tắt

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh, việc thiết kế các hoạt động dạy và học gắn  với thực tiễn là rất quan trọng. Điều chế chất chỉ thị acid-base từ nguyên liệu tự nhiên là một giải pháp hiệu quả nhằm phát triển năng lực đặc thù môn Hóa học và các năng lực chung cho học sinh khối 11 bậc THPT. Hoạt động này giúp học sinh có cơ hội phát triển tư duy khoa học, kỹ năng thực hành, kỹ năng tìm tòi khoa học và năng lực giải quyết vấn đề khoa học.

Từ khóa: Phát triển năng lực, chất chỉ thị,nguyên liệu tự nhiên

 1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Giảng dạy môn Hóa học trong trường phổ thông hiện nay không chỉ nhằm trang bị kiến thức lý thuyết mà còn hướng tới phát triển năng lực toàn diện cho người học.Với các giải pháp cũ, giáo viên thường giới thiệu cho học sinh về các chất chỉ thị phổ biến như: giấy chỉ thị màu quỳ tím, phenolphtalein…. Học sinh sẽ sử dụng các chất chỉ thị này để xác định pH của các dung dịch mà giáo viên yêu cầu. Học sinh chỉ biết đến các chất chỉ thị có sẵn. Điều đó làm cho mức độ tiếp thu kiến thức ở trên lớp thấp, việc vận dụng, phân tích, sáng tạo khi làm bài về nhà không cao. Để giúp học sinh chủ động tiếp thu kiến thức, phát triển được các năng lực Hóa học, chúng tôi tổ chức cho các em hoạt động điều chế chất chỉ thị acid-base từ nguyên liệu dễ tìm trong tự nhiên như bắp cải tím, hoa đậu biếc, khoai lang tím…

2. CƠ SỞ LÝ LUẬN

Theo tài liệu hướng dẫn thực hiện Chương trình Giáo dục phổ thông năm 2018 môn Hóa học, dạy học cần hướng đến ba năng lực đặc thù:

Năng lực nhận thức hóa học: hiểu, vận dụng kiến thức để giải thích hiện tượng, quá trình hóa học trong tự nhiên và đời sống.

Năng lực thực hành và điều tra hóa học: sử dụng công cụ, thiết bị, thí nghiệm để tìm hiểu thế giới vật chất

Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn: học sinh phát hiện được vấn đề thực tiễn, huy động các kiến thức liên quan để giải quyết vấn đề hiệu quả

Để phát triển được các năng lực đặc thù trên khi dạy bài: pH của dung dịch, chất chỉ thị acid-base; hoạt động điều chế chất chỉ thị từ nguyên liệu trong tự nhiên là một giải pháp hiệu quả. Bắp cải tím, hoa đậu biếc, khoai lang tím … là những nguyên liệu rất phổ biến và dễ kiếm trong cuộc sống. Sắc tố chính được chiết xuất từ bắp cải tím, hoa đậu biếc, khoai lang tím … là cyanidin-3,5-O-diglucoside của hệ màu anthocyanin (màu tím) và có màu sắc thay đổi rõ rệt theo pH của môi trường cần xác định. Trong môi trường acid nó có màu đỏ, trong môi trường base nó chuyển sang màu xanh và bền trong thời gian dài vì thế có thể sử dụng nước bắp cải tím hoặc hoa đậu biếc, khoai lang tím,… để nhận biết dung dịch acid, - base của các chất.

3. THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC: ĐIỀU CHẾ CHẤT CHỈ THỊ ACID-BASE TỪ NGUYÊN LIỆU TỰ NHIÊN

3.1. Mục tiêu

-  Giúp học sinh được tự trải nghiệm việc điều chế chất chỉ thị acid - base từ các nguyên liệu tự nhiên

- Phát triển năng lực thực hành, tư duy khoa học và năng lực giải quyết vấn đề

- Hình thành thói quen quan sát, phân tích, đánh giá hiện tượng khoa học

- Rèn kỹ năng hợp tác làm việc nhóm, giao tiếp học thuật và trình bày kết quả

- Có ý thức bảo vệ môi trường

3.2. Quy trình tổ chức hoạt động

3.3. Đánh giá kết quả học tập

Thông qua hoạt động điều chế chất chỉ thị acid-base từ nguyên liệu tự nhiên, giáo viên đánh giá quá trình làm việc: thái độ học tập, sự hợp tác nhóm, khả năng giải quyết tình huống. Giáo viên cùng học sinh đánh giá kết quả sản phẩm của từng nhóm, năng lực thực hành và cách trình bày kết quả của từng nhóm hoặc từng học sinh.

4. Ý NGHĨA SƯ PHẠM CỦA HOẠT ĐỘNG

Gắn kiến thức với thực tiễn: Học sinh không chỉ ghi nhớ các khái niệm lý thuyết mà thông qua quá trình trải nghiệm điều chế chất chỉ thị từ nguyên liệu gần gũi giúp các em dễ nhớ, nhớ lâu và chủ động chiếm lĩnh được kiến thức.

Khơi dậy niềm yêu thích bộ môn Hóa học: Sử dụng nguyên liệu là các loại hoa quả tự nhiên, màu sắc hấp dẫn dễ tạo cảm hứng cho học sinh, giúp các em thấy bộ môn Hóa học gần gũi với đời sống, không quá khô khan, khó hiểu.

Phát triển phẩm chất, năng lực: Thông qua hoạt động, học sinh đồng thời rèn luyện được nhiều phẩm chất, năng lực như phẩm chất trung thực trong quá trình thực hành, năng lực tìm tòi kiến thức, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp…Đây là nền tảng quan trọng trong việc hình thành tư duy khoa học và định hướng nghề nghiệp sau này

5. KẾT LUẬN

Việc tổ chức hoạt động điều chế chất chỉ thị acid-base từ nguyên liệu tự nhiên là một ví dụ cho dạy học Hóa học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh. Những hoạt động dạy học thế này không chỉ giúp học sinh nhớ lâu, hiểu sâu kiến thức, hoạt động còn góp phần khơi dậy hứng thú học tập, phát triển tư duy khoa học, ý thức bảo vệ môi trường…

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Trần Thành Huế, Vũ Quốc Trung, Nguyễn Tiến Công, Nguyễn Ngọc Hà, Dương Bá Vũ, SGK Hóa học 11, NXB Đại học Sư phạm
2. Bộ GD-ĐT (2018) Chương trình giáo dục phổ thông môn Hóa học (Ban kèm thông tư số 32/2018/TTBGDDT)
3. Bộ GD - ĐT (2019) Tài liệu tập huấn Xây dựng và thực hiện các chủ đề giáo dục STEM trong trường Trung học- Chương trình phát triển giáo dục Trung học 2

4. Nguyễn Thị Thùy Linh, Vũ Thị Thu Thủy – ĐH Dược Hà nội. “ Nghiên cứu chiết tách anthocyanin từ hoa dâm bụt ứng dụng làm giấy chỉ thị an toàn trong phân tích hóa học”