Khoa Sư phạm

Ngôn ngữ là phương tiện để tư duy, nó đóng vai trò rất lớn trong việc phát triển trí tuệ và các quá trình tâm lí khác. Với trẻ, ngôn ngữ là phương tiện để điều khiển, điều chỉnh hành vi giúp trẻ lĩnh hội các giá trị đạo đức mang tính chuẩn mực, tiếp thu các giá trị tinh hoa văn hóa của dân tộc và thế giới. Việc trẻ phát âm sai đang là 1 vấn đề phổ biến và gặp nhiều ở lứa tuổi mẫu giáo. Vì vậy việc sửa lỗi phát âm cho trẻ là một nhiệm vụ vô cùng quan trọng, cần sử dụng nhiều biện pháp khác nhau. Trong bài viết này, chúng tôi đi sâu vào biện pháp sử dụng trò chơi học tập để sửa lỗi phát âm cho trẻ mẫu giáo, đây là một trong những biện pháp mang lại hiệu quả cao.

1. Thế nào là luyện phát âm cho trẻ?

            Luyện phát âm chuẩn cho trẻ là hướng dẫn trẻ phát âm đúng âm thanh ngôn ngữ của tiếng mẹ đẻ, phát âm rõ ràng các từ, câu theo đúng quy định và luyện cho trẻ biết điều chỉnh giọng nói của mình sao cho diễn cảm, phù hợp với từng hoàn cảnh giao tiếp (điều chỉnh cường độ giọng nói to, nhỏ, tốc độ nhanh hay chậm, nhịp độ sao cho nhịp nhàng, ngắt nghỉ đúng chỗ và nói có ngữ điệu, thể hiện sắc thái biểu cảm của lời nói). Luyện phát âm cho trẻ còn là phát triển khả năng nghe âm thanh ngôn ngữ, điều khiển hơi thở đúng.

            * Luyện phát âm cho trẻ gồm những nhiệm vụ sau:

            - Rèn luyện khả năng nghe lời nói (rèn luyện thính giác ngôn ngữ): Luyện cho trẻ khả năng nghe được các âm vị và sớm phân biệt chúng (phát âm tiếng hoa khác ha, xuân  khác xân …). Luyện cho trẻ tri giác được tính biểu cảm của ngôn ngữ (sự âu yếm, giận dữ, sự du dương của một bài hát ru…). Luyện khả năng nghe: chú ý nghe, nghe cao độ, nghe từng âm vị, tri giác tốc độ, nhịp độ lời nói… Cần đặt trẻ vào trong môi trư ờng âm thanh, trẻ phải được nghe âm và âm thanh ngôn ngữ. Trẻ càng thu nhận được nhiều tín hiệu ngôn ngữ bao nhiêu thì sự phát triển lời nói càng nhanh chóng bấy nhiêu. Khả năng nghe tốt sẽ tạo điều kiện cho khả năng nói phát triển 

            - Rèn luyện khả năng phát âm: Rèn luyện bộ máy phát âm: phát triển sự linh hoạt của lưỡi, môi, hàm dưới… Sự chuyển động nhịp nhàng, linh hoạt của bộ máy phát âm sẽ giúp cho âm thanh ngôn ngữ chuẩn hơn. Luyện thở ngôn ngữ: luồng hơi từ phổi ra giúp cho sự cấu âm gọi là thở ngôn ngữ. Thở ngôn ngữ khác thở bình thường ở chỗ nó là thở có lí trí, thở bình thường là thở sinh lý.   Thở lí trí giúp chúng ta điều khiển sự thở để ngừng nghỉ khi nói, khi phát âm… Trẻ chưa có khả năng điều chỉnh sự thở, do vậy, điều chỉnh sự thở là hết sức cần thiết trong quá trình luyện phát âm. Luyện thở ngôn ngữ cho trẻ là luyện cho trẻ kĩ năng hít vào nhanh, ngắn và thở ra nhịp nhàng, tạo điều kiện cho khả năng nói các câu một cách thoải mái trong quá trình diễn đạt. Thở ngôn ngữ đúng tạo điều kiện phát âm rõ nét, giữ được cường độ nói phù hợp, lời nói khúc triết, nhịp nhàng, ngữ điệu biểu cảm… 

            - Luyện giọng: Giọng nói thể hiện đầy đủ tất cả các mặt âm thanh ngôn ngữ của trẻ. Luyện giọng cho trẻ là giúp trẻ biểu hiện thái độ, tình cảm của mình bằng lời nói, trong lời nói. Luyện giọng cho trẻ là rèn luyện đặc tính của giọng nói (cao độ, cường độ, âm sắc…). Phương pháp cơ bản để luyện giọng là đọc và kể diễn cảm dưới nhiều cách (bằng nói, bằng trò chơi đóng kịch…). Yêu cầu cuối cùng của nhiệm vụ rèn luyện khả năng phát âm là trẻ phải phát âm đúng tất cả các âm vị tiếng Việt.  

            - Hoàn thiện chuẩn mực chính âm: là quy định thống nhất về âm thanh ngôn ngữ tiếng nói của một quốc gia, dân tộc. Để góp phần hoàn thiện chuẩn mực chính âm cho trẻ, cô giáo phải nắm vững chính âm và phải phát âm chuẩn. Căn cứ vào đó làm mẫu cho trẻ phát âm theo chính âm, khắc phục các lỗi do tiếng địa phương gây ra. 

            - Rèn luyện ngữ điệu của lời nói: ngữ điệu là tổng hợp các phương tiện biểu cảm ngữ âm của lời nói, bao gồm giai điệu, tốc độ, nhịp điệu, trọng âm, âm sắc… Rèn luyện ngữ điệu của lời nói cho trẻ giúp trẻ biết cách điều chỉnh hơi thở ngôn ngữ để tạo nên sự hợp lý của âm thanh ngôn ngữ về cường độ, nhịp điệu, tốc độ của lời nói. Rèn luyện cho trẻ sử dụng ngữ điệu để tạo nên sự biểu cảm về phương diện âm thanh lời nói.

            - Sửa các lỗi phát âm của trẻ: trẻ thường mắc các lỗi phát âm như: lỗi về âm đầu, lỗi về âm đệm, lỗi về âm chính, lỗi về âm cuối, lỗi về thanh điệu.   Để sửa lỗi cho trẻ, cô giáo cần kiểm tra tình hình phát âm của trẻ và thường xuyên vận dụng các phương pháp, biện pháp để luyện phát âm cho trẻ phù hợp; cần xác định đúng được các lỗi phát âm của trẻ, xác định được nguyên nhân mắc lỗi và có biện pháp cụ thể để sửa lỗi phát âm đó cho trẻ. Cô giáo cũng cần phải tự rèn luyện để phát âm chuẩn theo quy định, phát âm chuẩn trong quá trình giao tiếp với trẻ; ngoài ra, cô cần tổ chức các hoạt động cho trẻ thực hành luyện phát âm.

2. Một số lỗi phát âm của trẻ

2.1. Lỗi về thanh điệu

Thanh điệu là sự nâng cao hoặc hạ thấp giọng nói trong 1 âm tiết có tác dụng cấu tạo và khu biệt vỏ âm thanh của từ hoặc hình vị. Có 6 thanh điệu đó là : thanh hỏi, thanh ngã, thanh sắc, thanh huyền, thanh nặng, thanh không dấu.

          Trong số các thanh điệu tiếng Việt, thanh hỏi và thanh ngã là 2 thanh trẻ dễ phát âm sai nhất.

- Việc thể hiện thanh ngã với âm điệu gãy ở giữa là cách phát âm khó đối với trẻ. Trẻ thay thế bằng cách phát âm đơn giản hơn tức là với âm điệu không gãy ở giữa. Vì vậy sẽ đồng nhất với âm điệu của thanh sắc.

          Ví dụ: Phát âm lũ thành lú, mũ thành mú.

- Dù chuyển đổi hướng đi của đường nét âm điệu thanh hỏi không diễn ra đột ngột như thanh ngã, quá trình phát âm kéo dài trở thành khó đối với trẻ nhỏ có hơi thở ngắn. Khi phát âm, trẻ thay thế âm điệu gãy bằng âm điệu không gãy, điều này làm cho thanh hỏi ở trẻ gần như đồng nhất với thanh nặng.

          Ví dụ: Trẻ phát âm quả thành quạ hoặc phát âm củ thành cụ

Trẻ ở lứa tuổi này vẫn còn 1 số trẻ còn mắc lỗi phát âm dẫn đến phát âm sai. Tuy nhiên hết tuổi mẫu giáo hầu hết trẻ có thể phát âm đúng và chuẩn .

2.2. Lỗi về phụ âm đầu

Là âm mà khi nói, âm thanh từ thanh quản sẽ bi cản lại ở môi và không phát ra được thành tiếng

+  l thành n: làm  thành nàm

+ Lẫn lộn cả hai n và l: nón lá  thành lón ná

          - Lẫn lộn các phụ âm đầu khác nữa như : kh thành h, g thành h, c thành t, c thành t

- Lẫn lộn khi phát âm phụ âm p lẫn sang phụ âm b

          Ví dụ: đèn pin thành đèn bin

2.3. Lỗi về âm đệm

Âm đệm là yếu tố đứng ở vị trí thứ hai, sau âm đầu

Trẻ thường đọc bỏ qua âm đệm

Ví dụ : Hoa hồng trẻ đọc thành ha hồng.

Chị hoài trẻ đọc thành chị hài

            2.4. Lỗi về âm chính     

            Âm chính đứng ở vị trí thứ ba trong âm tiết, là hạt nhân, là đỉnh của âm tiết, nó mang âm sắc chủ yếu của âm tiết.

Trẻ thường phát âm sai ở chỗ phát âm nguyên âm đôi này thành âm đôi kia.

Ví dụ : Trẻ phát âm quả chuối thành quả chúi, chị Huyền thành chị Huền….

2.5. Lỗi về phát âm cuối

Âm cuối là phụ âm, bao gồm phụ âm vô thanh (/p/, /t/, /k/, /f/…) và hữu thanh (/b/, /d/, /g/, /v/…)

Trẻ thường phát âm sai những cặp ch và nh trẻ phát âm thành t và n

          Ví dụ: Anh ba thành Ăn ba, lá xanh thành lá  xăn

          Cặp sách thành cặp sắt, anh ách thành ăn ắt…

          Chánh thành chắn

          Như vậy có thể phát hiện ra lỗi phát âm của trẻ không chỉ nắm được đặc điểm tâm sinh lí mà còn nắm rõ được đặc điểm phát triển ngôn ngữ của trẻ.

2.6. Nguyên nhân mắc lỗi phát âm ở trẻ

-  Do bộ máy phát âm chưa phát triển hoàn chỉnh hoặc do khiếm khuyết ở bộ máy phát âm (ngắn lưỡi, sứt môi,...).

- Chịu ảnh hưởng đặc điểm của phương ngữ và môi trường giao tiếp.

-  Do trẻ chưa định vị được vị trí phát âm của một số âm tiết khó phát âm.

3. Trò chơi học tập rèn luyện phát âm cho trẻ mẫu giáo

3.1. Khái niệm về trò chơi học tập

Trò chơi học tập được các nhà lí luận dạy học nghiên cứu và cho rằng: tất cả những trò chơi gắn với việc dạy học (phương pháp, hình thức tổ chức và luyện tập không tính đến nội dung và tính chất của trò chơi) đều được gọi là trò chơi học tập. Trò chơi học tập thực chất là một trò chơi có định hướng đối với sự phát triển trí tuệ của trẻ. Tuy nhiên, vẫn có nhiều quan niệm khác nhau, như: E.I. Chikhieva quan niệm: “Trò chơi được gọi là trò chơi học tập hay trò chơi dạy học là vì trò chơi đó gắn liền với một mục đích dạy học nhất định và đòi hỏi cần phải có tài liệu dạy học phù hợp kèm theo” , P.G. Xamarucova cho rằng, loại trò chơi được xem là trò chơi học tập “là những trò chơi có nhiệm vụ chủ yếu là giáo dục và phát triển trí tuệ cho trẻ em” ; hay “trò chơi học tập là trò chơi có luật và nội dung cho trước, hướng đến sự mở rộng, chính xác hóa, hệ thống hóa các biểu tượng đã có, nhằm phát triển các năng lực trí tuệ cho trẻ, trong đó có nội dung học tập được kết hợp với hình thức chơi”.

3.2. Nguyên tắc tổ chức trò chơi học tập

Trò chơi học tập là trò chơi có luật gồm các quy tắc gắn với kiến thức, kỹ năng có được trong hoạt động học tập, gắn với nội dung bài học, giúp học sinh khai thác được vốn kiến thức của bản thân để chơi. Thông qua chơi, học sinh vận dụng các kiến thức, kỹ năng đã học vào tình huống trò chơi, được thực hành luyện tập kỹ năng môn học được đưa vào trò chơi.

  Để các trò chơi mang lại hiệu quả cao trong học tập, khi xây dựng và thiết kế trò chơi, cần tuân thủ những nguyên tắc :

+ Đảm bảo tính mục đích: Phải hướng tới thực hiện mục tiêu, nội dung từng bài học. Do đó nội dung chơi, luật chơi và hành động của trò chơi học tập cần hướng vào kiến thức mà các em đã được học, phát triển kĩ năng nhận thức và hành động, mặt khác còn rèn luyện tinh thần thái độ học tập.

  + Đảm bảo tính vừa sức: Phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí nói chung và đặc điểm nhận thức của học sinh mẫu giáo theo từng độ tuổi.

+ Đảm bảo tính phát triển: Việc thiết kế trò chơi được xếp từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp.

+ Đảm bảo tính hấp dẫn: Để phát huy tính tích cực, tự do, tự nguyện tham gia trò chơi của học sinh, kích thích ở học sinh nhu cầu học tập, khám phá và có ý nghĩa giải quyết vấn đề.

+ Đảm bảo tính phù hợp với điều kiện: Cần thiết kế trò chơi phải đảm bảo được thời gian dạy trong mỗi tiết học cũng như điều kiện cơ sở vật chất lớp học.

3.3.  Một số trò chơi để sửa lỗi, rèn luyện phát âm cho trẻ mẫu giáo

Trò chơi 1: " Truyền tin"

1. Mục đích: Rèn luyện khả năng nghe, hiểu cũng như truyền đạt thông tin của trẻ, phát triển ngôn ngữ. Củng cố vốn từ, phát huy tính sáng tạo.
2. Chuẩn bị: Phòng học rộng rãi, thoáng khí và không có tiếng ồn.
3. Luật chơi: Trẻ nghe bạn nói thầm về một thông tin gì đó, truyền đạt lại với người tiếp theo nhưng phải nói theo cách khác mà vẫn giữ nguyên nội dung chính mà mình nghe được.
4. Cách chơi: Cô cho trẻ nhìn theo hình vòng cung sát nhau. Cô đưa cho bạn ngồi đầu dãy xem một hình vẽ hoặc nói thì thầm với trẻ về một vấn đề gì đó, yêu cầu trẻ nói thầm với bạn tiếp theo nhưng phải diễn đạt theo một cách khác. Ví dụ: khi cô đưa cho trẻ xem hình một con vịt, trẻ đầu tiên sẽ nói với trẻ thứ hai từ " con  vịt"; trẻ thứ hai nói với trẻ thứ ba " con vật trông giống con gà, chân nó có màng bơi được dưới nước, kêu cạp cạp"; trẻ thứ ba sẽ tiếp tục truyền đạt lại với trẻ tiếp theo với cách mà trẻ tự nghĩ ra, trò chơi cứ tiếp tục như vậy cho đến trẻ cuối cùng thì cô yêu cầu trẻ cuối cùng nói to đáp án rồi cho cả lớp so sánh với đáp án cô đã đưa ra xem thông tin được truyền đi có được bảo đảm đúng nội dung không. Tùy thuộc vào từng thời điểm, hứng thú và nội dung tích hợp trò chơi mà giáo viên có thể đưa ra các hình vẽ, cụm từ có nội dung thích hợp để trẻ chơi.

Trò chơi 2: “Bắt chước tiếng kêu của các con vật”

1. Mục đích

          - Sửa lỗi phát âm cho trẻ về thanh: hỏi, ngã, âm đầu, âm chính và âm cuối thông qua các từ: tu tu xình xịch, kính koong, tuýt tuýt, pim pim.

          - Phát triển vận động.

          - Luyện cho trẻ phát âm được những từ khó một cách rõ ràng, mạch lạc.

1. Chuẩn bị

          - Tranh ôtô, tàu hỏa, xe đạp, xe cảnh sát.

          - Đồ chơi: Ô tô, tàu hỏa, xe cảnh sát, xe đạp.

          - Nhạc bài hát: Em tập lái ô tô.

1. Luật chơi: Bạn nào nhanh mắt và bắt chước đúng tiếng kêu của các con vật bạn đó sẽ được thưởng một phần quà cô đã chuẩn bị, bạn nào trả lời sai sẽ bị phạt là nhảy lò cò hoặc hát một bài hát cho cả lớp nghe.
2. Cách tiến hành

Cô cho cả lớp nghe từng tiếng các con vật kêu

+ các con vừa nghe thấy tiếng kêu gì ?

+ Tiếng kêu đó của con vật nào ?

+ Các con hãy cùng phát âm lại tiếng kêu đó cho cô nào ?

+ Tương tự cho tất cả các con vật khác

Trò chơi 3: “Cái gì biến mất”

1. Mục đích

- Sửa lỗi phát âm: âm chính, thanh điệu đồng nhất thanh hỏi và thanh nặng, lẫn lộn giữa n và l trong chủ đề thế giới thực vật và thế giới động vật.

- Rèn luyện phản ứng nhanh trước yêu cầu của cô.

1. Chuẩn bị

Đồ chơi bằng nhựa: quả bưởi, quả na, quả lựu, quả dứa, con hươu, con lươn, con ếch.

1. Luật chơi: Bạn nào nhìn thật tinh mắt và nói đúng là trên bàn cô đã mất đồ vật gì thì là người chiến thắng và nhận được quà của cô. Bạn nào đoán không đúng thì sẽ bị phạt là hát một bài cho cả lớp nghe hoặc nhảy lò cò một vòng.
2. Tiến hành

Trên bàn cô sẽ bày rất nhiều đồ dùng và các loại hoa quả. Khi cô nói: “trời tối, trời tối” thì các con nhắm mắt lại, khi cô nói: “trời sáng rồi” chúng mình mở mắt ra và xem trên bàn của cô đồ vật gì đã biến mất.

Cô đưa ra các đồ vật là: quả na, quả lựu, quả khế, quả bưởi, quả dứa, con hươu, con lươn, con ếch, con hổ.

- Lần 1, cô cất quả na đi và cho trẻ đoán. Khi trẻ đoán đúng quả na cô sẽ phát âm lại và mời một vài trẻ đứng lên phát âm lại từ quả na.

- Cứ tiếp tục như vậy, cô cất dần các đồ vật trên bàn. Sau khi cất cô lại hỏi trẻ đồ vật gì đã biến mất, sau đó cô cho trẻ nói tên đồ vật đó. Ngoài ra cô có thể hỏi thêm về màu sắc, hình dạng để làm tăng việc phát âm cho trẻ.

- Với những từ khó hoặc trẻ phát âm sai, cô cho trẻ nhắc lại nhiều lần

- Cô gọi nhiều trẻ đứng lên và trả lời để rèn việc phát âm và mạnh dạn, tự tin của trẻ.

Trò chơi 4:  “ngửi hoa”:

a.Mục đích:  Luyện cho trẻ cách lấy hơi, thở dài, giáo dục trẻ biết tác dụng của thính giác.

1. Chuẩn bị:

-           Địa điểm: Cô có thể cho trẻ ra ngoài sân trường nơi có nhiều loại hoa trong điều kiện thời tiết tốt hoặc cho trẻ chơi trong phòng học thoáng mát. Trẻ không đứng hoặc ngồi sát nhau quá.

-           Đồ dùng: Cô chuẩn bị một lọ hoa, một lẵng hoa để trên bàn hoặc mỗi trẻ một bông hoa cầm trên tay hoặc không cần đồ dùng trực quan để trẻ tự do tưởng tượng.

1. Luật chơi: Cô làm mẫu 1 lần sau đó trẻ tự làm theo hiệu lệnh của cô.
2. Cách chơi: Cô cho trẻ đứng thành vòng tròn. Cô nói: “Chúng ta hãy cùng làm động tác ngửi hoa nhé!”. Các con hãy hít thật dài sau đó thở ra. Khi thở ra chúng ta nói khẽ: “Thơm quá!”. Cô có thể cho trẻ chơi 5 – 6 lần.

Trò chơi 5: “Gió thổi”

1. Mục đích: Phát triển khả năng điều khiển hơi thở của trẻ. Rèn luyện cơ lưỡi, cơ môi.
2. Chuẩn bị: Mỗi trẻ một cái lá hoặc một cái thuyền giấy.
3. Cách chơi: Nếu sân chơi của trẻ có bể cá (Có thanh chắn cẩn thận) hoặc một chậu nước, cô cho trẻ thả thuyền hoặc lá xuống nước, rồi yêu cầu trẻ thổi cho thuyền trôi. Cô có thể nói trẻ thổi mạnh cho thuyền trôi nhanh, hoặc thổi nhè nhẹ cho thuyền trôi từ từ.

Việc sửa lỗi, rèn luyện phát âm cho trẻ thông qua sử dụng trò chơi nhằm đáp ứng nhu cầu “học mà chơi, chơi mà học” của trẻ. Thông qua trò chơi học tập có thể rèn luyện phát âm cho trẻ đúng hơn, đặc biệt kích thích hứng thú học tập cho trẻ.. Để giúp cho quá trình luyện tập phát âm của trẻ được tốt hơn trong trò chơi cần lựa chọn và phối hợp sử dụng các biện pháp sau một cách hiệu quả: Sử dụng đồ chơi, tranh ảnh; Tổ chức môi trường chơi phù hợp cho trò chơi dạy trẻ phát âm đúng ; Dùng lời nói mẫu kết hợp cho trẻ quan sát khẩu hình;  Sửa lỗi sai cho trẻ trong khi chơi.